vrijdag 27 april 2012

Hemel - hel: een verkeerd paradigma

Het ND-debat over de hel was een waardig debat over een moeilijk onderwerp. De moeilijke vragen kwamen aan de orde. Bescheiden beginnetjes van antwoorden werden geformuleerd. Het mooiste vond ik dat de drie sprekers duidelijk niet waren gekomen om elkaar vliegen af te vangen, maar om oprecht hun visie te geven, wat ze goed afging. De angst die ik van tevoren over het debat had, is niet uitgekomen. Hulde.

Waar ik echter moeite mee had was het hele frame waarin de discussie door het ND was gezet. Dat was al te zien aan de hashtag #hemelhel en aan de levensgrote wegwijzer die de hele avond geprojecteerd werd met daarop heaven – hell. Hoewel de sprekers af en toe behoorlijk helder duidelijk maakten niet in dat paradigma te denken, bleef het boven de markt hangen.

Mijn moeite met het frame hemel-hel is dat de hel op deze manier teveel eer krijgt. Hemel en hel lijken in dit geval elkaars gelijkwaardige tegenhanger te zijn, waardoor de aarde in de schaduw komt te staan. De aarde is dan niet meer dan een schaduwland waar je definitieve bestemming - hemel of hel - bepaald wordt. 

Een collega stuurde deze scherpzinnige tweet de wereld in:
De spijker op zijn kop. De hel is niet zoals de hemel een schepping van God. Alsof God naast zijn eigen woning nog een folterkamer heeft ingericht voor zijn vijanden. De hel, dat is wat de mensen van Gods schepping hebben gemaakt en nog steeds maken. Net zoals het kwaad niet meer is dan de afwezigheid van het goede, zo is hel de afwezigheid God. Zo bezien doet de hel haar intrede als de mens uit het paradijs verjaagd wordt.  

Jezus zelf heeft het dan ook niet over de hel als tegenhanger van de hemel, maar als tegenhanger van het koninkrijk van God (Luc. 13:28), ofwel de vernieuwde schepping. Een nieuwe schepping die opnieuw wordt aangeduid in de tweeheid van hemel en aarde (Opb. 21:1).

Zoals een ander, al even scherp, twitterde:

Jezus is gekomen om Gods koningschap over zijn gevallen schepping terug te brengen. Om deze schepping weer te doordringen met liefde en recht. Daarom is Hij gestorven en opgestaan. Iedereen die zich tegen Zijn liefde en recht blijft verzetten komt niet in het koninkrijk, aldus de ernstige boodschap van Jezus. Niet het niet-geloven in Jezus zal de buitenblijvers zwaar worden aangerekend (Matt. 7:21), maar een leven in onrecht (Luc. 13:27). Het leven is belangrijker dan de leer.

Het is dan ook holle retoriek als je stelt dat Jezus meer over de hel dan over de hemel heeft gesproken. Jezus heeft inderdaad nauwelijks gesproken over de hemel als plek waar de doden heengaan. Dat past ook helemaal niet de boodschap die Hij had. Hij kwam geen mensen redden om naar de hemel te verplaatsen, maar kwam Gods koningschap naar de aarde brengen. In vrijwel ieder gedeelte waar Jezus waarschuwt voor de hel staat dat in de context van het koninkrijk dat Hij brengt. En Jezus heeft een stuk meer over het koninkrijk gesproken dan over de hel.

De verhouding tussen koninkrijk en hel is niet symmetrisch, alsof de hel net als het koninkrijk een bestaande plaats is, door God geschapen. De essentie van hel is buiten staan (Luc. 13:25). Het gaat om buiten tegenover binnen. Duisternis tegenover licht (Matt. 8:12). Het gaat erom dat deze aarde een plek wordt waar alle overheden, machten en krachten onttroond zijn en waar God als koning heerst. De kwade machten en hun handlangers kunnen daar simpelweg niet meer aanwezig zijn.

Voor wat de mens betreft die buiten komt te staan is dat een voortzetting van de beweging die in het paradijs is begonnen. Toen kwamen Adam en Eva buiten te staan, de weg naar het leven geblokkeerd (Gen. 3:24). Zo blijft de weg naar het leven geblokkeerd voor alles wat verwerpelijk is en iedereen die zich met gruwelijke dingen en leugens inlaat (Opb. 21:27).

Kortom: met de ‘hel’ als een ‘plek’ die nu al ‘bestaat’ kan ik vanuit de Bijbel niet zoveel. Met de hel als functie van Gods gerechtigheid des te meer. De hel is uiteindelijk het gevolg van Gods ‘ja’ tegen zijn schepping. Machten en mensen die daar ‘nee’ tegen zeggen hebben dat aan zichzelf te wijten. 

Om nog even terug te komen op het debat: de vragen uit de zaal bleven helaas erg in het frame hemel-hel hangen. Gelukkig wisten de sprekers zich daar regelmatig aan te ontworstelen. Zoals in de slotstatements bleek: "het geloof in de hemel motiveert me om hier met de voeten in de modder te staan, in de hoop dat het groene gras door de modder heenkomt" (citaat uit m'n hoofd). 

"Blijf de aarde trouw en geloof niet degenen die van bovenaardse hoop spreken", zei Nietzsche. Hij kan gerust zijn: Een christen blijft de aarde trouw, juist omdat hij bovenaardse hoop heeft. Omdat God de aarde trouw blijft. 

13 opmerkingen:

  1. Ik ben blij dat ik erbij was. We zullen met onze generatie toch een antwoord moeten vinden op de vragen die gesteld zijn. De ingewikkelde constructie van de nieuwe Paulusvisie is m.i. te ingewikkeld.
    Het is m.i. verder een luxeprobleem dat we deze vragen naar voren brengen, sinds we leven en sterven in eigen hand genomen hebben.
    Ook lijkt het me aanmatigend om als rijke westen de beoordeling van de rechtspraak van God ter hand te nemen.Terwijl we de rechtelozen en armen van de wereld massaal negeren.

    Het is in elk geval een mooie aanzet voor verdere gesprekken. Vooral: uitzien naar de eerlijke rechtspraak die God ons brengt!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Mooi verhaal. Dat frame is natuurlijk wel hoe de hele wereld tegen het christelijk geloof aankijkt. En hoe 'wij' door 'jullie' 1900 honderd jaar zijn opgevoed (of was het nu 1400 jaar? :-) ). Op een éénmallig congresje in polder-kikkerlandje dat nu braaf willen omzeilen door slim em sluw een paar andere Woorden te kiezen, maakt natuurlijk echt niets uit. Tja, wel voor theologische fijnproevers misschien, die juist niet dagelijks in de seculiere modder staan. En kom op, hoe aards was Jezus nu werkelijk? Hij liep over water. Wil jij dat kenmerk van het Koninkrijk hier gaan introduceren? Man, je woon gewoon te dicht bij het IJselmeer.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Paul,

      Bedankt voor je reactie. Maar het gaat niet enkel om een paar woorden. En ook niet om 1900 jaar tegenover de laatste 100 jaar. De apostolische geloofsbelijdenis spreekt al nadrukkelijk over opstanding van het Lichaam en eeuwig leven (niet hemel, maar eeuwig leven).

      Gevolg van dit orthodoxe christelijke belijden is dat ons oog vanuit de hemel op de aarde gericht kan blijven en we niet teveel met ons hoofd in de wolken lopen.

      Jezus was niet aards. Hij kwam de hemel op aarde brengen.

      O ja, misschien eens een leuke tweetup: op het water lopen op het IJsselmeer :-)

      Verwijderen
  3. Nou ja, mij is dat allemaal om het even Wim. Binnen de JG-leer heb je ook zo'n gekunstelde tweedeling. De 144.000 'high above', en de rest der Getuigen op aarde. Liefst nog regeren ook. Het maakt me allemaal niet uit joh. Het gaat er om waar verblijf je nadat je sterft en ben je erbij na het oordeel.
    Jij mag van mij best aardsgericht zijn hoor. Met of zonder millennium, daar zit ik niet zo mee. De tweedeling blijft. Er gaan mensen verloren en er worden mensen behouden. At the end of the day, that's all that matters.
    Als de verlosten der aarde, straks naar de aarde blijken terug gaan, dan zal het op z'n minst een vernieuwde aarde zijn zonder honger, pijn en ziekenhuizen; laat staan oorlogen rampen en crematoria. Nou man, dat is toch de hemel, maar dan op aarde? What is the difference. Je doet gewoon moeilijk.
    Ga nu eens normaal praten in plaats van dat theologisch correcte gedoe. En what die TweetUp betreft. Volgens mij kunnen we dan beter gaan wadlopen, dat lijkt me watrealistischer en wat mij betreft 'eng' genoeg. :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Je komt dichterbij Paul. Alhoewel: waar je de JG's ineens vandaan haalt? Dat lijkt nog niet in de verste verte op wat ik beweer.

    Tuurlijk is in essentie de vraag voor ieder individu: ben je bij God? En of dat in de hemel is of op aarde is van minder belang.
    Belangrijk vind ik wel het theologische perspectief dat Gods reddingsplan de wereld (kosmos) betreft en niet alleen de mensen daarop. God redt zijn schepping en brengt inderdaad, zoals jij stelt, de hemel op aarde. Dat is niet moeilijk doen, dat is gewoon zoals het zit :-)

    En tot slot: doe zelf normaal, tjongejonge :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Met normaal bedoel ik 'eenvoudig en begrijpelijk' taalgebruik dat niet-gelovigen ook verstaan. Het bekende beeld (van grosso modo 2000 jaar christendom) is nu eenmaal de twee fysieke lokaties 'hemel en hel'.
    Uit missionair oogpunt kun je best iets over de kosmos zeggen, of over een nieuwe aarde, maar wie moet daarvan onder de indruk zijn? Ik weet het niet. Bij een nieuwe aarde denk ik altijd automatisch aan grondsaneringsoperaties en andere milieumaatregelen, die straks hard nodig zullen zijn om deze aarde enigszins op een paradijs te laten lijken. Daar hebben we met z'n allen al gauw zo'n 1000 jaar voor nodig. En de kosmos verlossen? Wat moet ik me daar in hemelsnaam bij voorstellen?
    Goed dan, de wereld. Prima, maar daar kunnen we niet zoveel mee zonder de indringende aanwezigheid van God zelf, als waren we in de hemel. Voor de huidige discussie over de bestelling van de mens is er dus geen wezenllijk verschil.
    God kan en zal pas wat aan de aarde kunnen doen, na de wederkomst van Christus. Nu gaat het er primair om, waar verschijnt je koppie wanneer je lichaam onder de groene zoden verdwijnt. Wat mij betreft in de hemel. Later komen er wellicht wat migratiebewegingen op gang, daar kunnen theologen mooi over filosoferen, maar dat zien we dan wel weer. Ik meen zelfs dat JG willen regeren op andere planeten, maar dat terzijde.

    Ik zei helemaal niet dat jij iets over de JG zei, maar ik trok een vergelijking. Er is bij de JG een soort van weerzin tegen de hemel. In christelijke boekjes daarover lees je meestal dat ze nooit allemaal bij de 144.000 kunnen horen en dat dat zo sneu voor ze is. Maar dat WILLEN ze helemaal niet. Beetje afstand van de Heer en het heilige komt ze goed uit. Laat dat maar aan die vrome 144.000 over. En ik denk dat die menselijke weerstand ook christenen en theologen helemaal niet vreemd is. Vandaar die intellectuele interesse voor de aarde, de kosmos, het herstel van de schepping etc. Maar dat zijn de secundaire issues. Vanzelf liften die mee op Gods verlossingsplan voor de mens, maar het draait ALLEMAAL om de mens. Vandaar de menswording van de LOGOS. God werd mens, om de mens te verlossen. Dat is de kern van het evangelie. We worden gered van elke vorm van hel en verdoemenis. De semantische tegenpool daarvan is het begrip hemel. Dat mag ik na 2000 jaar christendom rustig ongegeneerd zo zeggen. Iedereen begrijpt dat, behalve een select clubje christelijke theologen misschien en de JG natuurlijk. :-) Maar mijn collega's begrijpen dat heel goed en zelfs aanhangers van allerlei andere religies. When you're in, it's called heaven. When you're out, it's called hell. As simple as that. Wat die twee 'tegenpolen' nu precies inhouden, daarover kunnen en mogen we gretig speculeren. Daar wil ik best aan mee doen ook, maar daar ging het nu toch niet om?

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Paul,

      Ik denk dat je er grondig naastzit. Hemel en hel is niet iets van 2000 jaar christendom. Hooguit 1500 jaar.

      Ik heb een paar vragen voor je:
      1. Op hoeveel plekken in de bijbel gaat het om de plek waar je naartoe gaat als je onder de zoden ligt? Volgens mij een stuk of 3.
      2. Op hoeveel plekken in de bijbel gaat het om de nieuwe schepping en de opstanding van het lichaam? Die ga ik niet voor je tellen, dat zijn er een stuk meer.
      3. Weleens Col. 1:20 gelezen? Of 1 Kor. 15:28 en Ef. 1:10, Rom. 8:19 en zelfs je favoriete Joh. 3:16? Allemaal teksten waar het om de verzoening van de wereld gaat (met de mens in de hoofdrol als hoofd van de schepping, dat dan wel weer).
      4. Wat zegt het over hemel-hel als je dat met allerlei religies deelt? Juist ja, dat het algemeen menselijke gedachten zijn. Je kunt het zelf bedenken. Dat gebeurt dan ook in tal van religies. Het evangelie is niet bedacht door mensen (1 kor. 2:9)
      5. Dat jij bij nieuwe aarde denkt aan grondsaneringsoperaties zegt meer over jou dan over de nieuwe aarde (Check Opb. 21:1)
      6. Afkeer van de hemel? nee. ik geloof dat de doden daar na hun dood een tijdje zijn. Maar niet te lang, hopen we. Lees Ps. 115:16 maar eens over de bestemming van de mens.
      7. De eindbestemming van de mens is de nieuwe aarde, waar dan God komt wonen. Bang voor God? Nee hoor. Maar check Opb. 21:3. De mensen komen niet bij God, maar God komt bij de mensen.
      8. Op hoeveel plekken kondigt Jezus de hemel aan? Volgens mij op 0, maar goed, ik kan het mishebben. Zijn hele prediking is koninkrijksprediking (Mark. 1:15). Hij is de koning die bij de mensen komt wonen.

      Tot slot. De semantische tegenpool van Hel is in het Nederlands wellicht Hemel. In bijbels spraakgebruik niet. In het hele oude testament komt het woord hel niet voor. In het nieuwe testament enkel met een beetje fantasie. En dan nog staat het niet tegenover hemel maar tegenover koninkrijk. Een semantische kwestie? Ik dacht het niet.

      Het draait ALLEMAAL om de mens, stel je. Ik stel dat het (1) om God draait die (2) zijn gevallen schepping terug wil winnen door (3) het hoofd van de schepping, de mens, voor zich terug te winnen. Het draait niet om de mens, het draait om God.

      Het zou kunnen helpen als je wat meer oude testament zou lezen. Dat biedt het kader waarin het Nieuwe geïnterpreteerd wil worden. Niet andersom.

      Verwijderen
  6. Je maakt het weer (noodeloos) ingewikkeld.
    Geloof je nu wel in een hel of niet? En wat versta jij onder verloren gaan? Puntje 5, bij wat jij aanhaalt, was natuurlijk cynisch bedoeld.
    Wat versta jij onder de nieuwe aarde? In een ander zonnestelsel?
    God komt naar de mensen toe. Prima, het is ook een beetje vanuit welke hoek je het bekijkt. :-) Als Hij er maar is, want zonder Hem is er geen verzoening.
    En ik ben ook helemaal voor Zijn Koninkrijk hoor. Noem het graag zo.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Verloren gaan = buiten het leven staan. Niet bij God zijn.
      Dat versta ik dan ook onder hel. Hel is het niet zijn op het feestje waar je wel voor uitgenodigd bent. Verdere invulling van het begrip doe ik niet aan. Ik vermoed dat het geen locatie is, maar eerder een toestand van "niet bij God zijn". Misschien wel totale vernietiging.

      Verwijderen
  7. Oké, ieder zijn/haar visie. Als fervent sympathisant van John Stott zal ik genoegen nemen met je antwoord. Zelf denk ik er niettemin anders over.
    Op je reeks bijbelteksten kom ik later nog terug. Vast mooie teksten, maar geef me een weekje, want dan heb ik m'n N.T. Ignatius Study Bible in huis (RSV) en kan ik er meteen goed naar kijken en mogelijk op reageren. :-)
    Wilde er 'for now' alleen nog even aan toevoegen, dat wanneer Jezus over Zijn Koninkrijk sprak, Hij er m.i. toch bij meer dan een gelegenheid aan toevoegde dat dat Koninkrijk juist NIET van deze wereld was. Maar goed, genoeg 'for now'.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Haha, ja dat van Stott wilde ik eigenlijk nog even zeggen om je te plagen, maar je hebt het zelf al gedaan.

      Jezus'koninkrijk niet van deze wereld. Dat zei hij volgens mij slechts 1x, in de conversatie met Pilatus in evangelie van Johannes. Hij zet zijn koninkrijk daar tegenover het machtsdenken van het Romeinse rijk. Jezus'rijk is en komt inderdaad niet als een koninkrijk van deze wereld, met macht en onderdrukking. Het is het komende koninkrijk/nieuwe aarde, afkomstig uit de hemel, maar wel gevestigd hier op aarde.

      Succes met je RSV, is dat vanaf nu de onfeilbare vertaling? ;-)

      Verwijderen
  8. Als theoloog kunt u weten dat de hel een woord is wat door de eeuwen heen een beeld heeft gekregen dat zelfs de wereld uit beeld als iets verschrikkelijks. In werkelijkheid staat in de grond tekst Gehenna, wat afgeleid is van de naam van het smalle rotsachtige dal van Hinnom. Het lag net buiten Jeruzalem, tegenwoordig is het een park waar het aangenaam vertoeven is. In de tijd van het nieuwe testament was het een vuilverbrandingplaats. Het woord Hades wordt ook vertaald met Hel, wat in werkelijkheid dodenrijk betekent. In Lucas 16 spreekt de Here Jezus ook over het dodenrijk bij de gelijkenis van de arme lazerus, waar ook Abraham verblijft. Groet Onno

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Als aanvulling op de reactie van Onno: in het OT wordt het woord 'Sheol' vertaald met 'dodenrijk' of met 'hel'. Helaas gebeurt dat niet consequent, waarom niet ?
    Soms krijg ik als antwoord dat de interpretatie bij de vertaling afhing van het 'door-de-Geest-geleid-zijn' van de vertalers. Kom nou ! Is het woord van God daarvan afhankelijk ? Of heeft het dan toch met geloofstradities te maken ?
    De oude betekenis van het nederlandse 'hel' was ook 'dodenrijk', maar het woord heeft in de loop van de tijd een andere betekenis bij ons gekregen.
    In de Septuaginta is het woord 'Sheol' wel consequent vertaald met 'Hades'.
    Wat betreft Lucas 16 spreekt de Here Jezus een gelijkenis uit. Een gelijkenis zou je niet letterlijk moeten nemen, of ruk jij bij jezelf ook een oog uit ?

    BeantwoordenVerwijderen