Vorige keer hebben we gezien dat je een heel eind op weg
bent om wijs te worden als je de wijsheid en hulp van anderen en van God
aanvaardt. Prediker 8 borduurt voort op de vraag wat wijsheid nou precies is.
Of beter gezegd: wie er wijs is.
Wie heeft wijsheid? Wie kent de verklaring der dingen? (vers 1).
Prediker geeft niet direct een antwoord maar doet eerst een
observatie: je herkent een wijze aan zijn stralende oogopslag en milde blik. Geen
doffe ogen en een vertrokken mond, maar heldere ogen en milde gelaatstrekken.
Vervolgens geeft hij twee beschrijvingen van hoe een wijs
mens in het leven staat. Het eerste wat een wijs mens doet is altijd naar de
koning luisteren. Dat is wel zo veilig. Want een koning heeft absoluut gezag en
hoeft aan niemand verantwoording af te leggen. Hem kun je maar beter niet tegen
je in het harnas jagen. Hij kan volstrekt willekeurig reageren, dus zoek de
problemen niet op. Een tamelijk laf advies, zo lijkt het (vers 2-5).
Toch zit er een wat diepere gedachte achter. Als je trouw
hebt gezworen aan de koning tegenover God (vers 2) dan erken je dat het gezag
van de koning van God komt. Een gedachte die diep in de Bijbel verankerd ligt:
gezag komt van God (Rom. 13:1). God geeft gezag om orde en rust te scheppen
zodat je als mens ongestoord kunt leven (1 Tim. 2:2). Daarom is het goed om dat
gezag van de overheid te erkennen. Dat mensen omwille van de positie die ze
innemen respect verdienen is een gedachte die in onze tijd onder druk staat. Juist
het feit dat we vandaag onze eigen leiders kiezen leidt er vaak toe dat we het
idee hebben dat we ze niet meer hoeven te respecteren: “wij hebben je gekozen,
als je niet doet wat wij willen stemmen we je straks gewoon weer weg.” Maar
iedere samenleving heeft gezag nodig dat de durf heeft om belangrijke
beslissingen te nemen, zelfs al zegt de volkswil anders.
In de tweede plaats is een wijs mens voorzichtig. Voor alles
wat er gebeurt is er een juiste tijd. Dat is zo. Maar het is als mens zo lastig
om te zien wanneer die juiste tijd is. Consequenties van onze beslissingen
vandaag kunnen we nauwelijks overzien. Het leven is onberekenbaar en grillig.
Handel daarom niet al te pardoes, maar wacht het juiste moment af om dingen in
je leven of deze wereld te kunnen veranderen. Wacht, om het zo te zeggen, het
momentum af. Denk niet dat je het leven op ieder moment naar je hand kunt
zetten (vers 6-7). Aan de andere kant is het ook niet goed om te zeggen: “ik
heb geen inzicht in diepere bedoeling van het leven dus ik doe maar niks”.
Juist omdat we geen inzicht in het plan van God kunnen hebben, hebben we als
mensen een eigen verantwoordelijkheid om te handelen. Als je als mens handelt
doe je dat niet omdat je precies weet wat God van plan is, je kunt om zo te
zeggen jouw plannen niet nauwkeurig afstemmen op het grote Plan. Maar je
handelt als mens binnen het raamwerk van je eigen verantwoordelijkheid, je vult
je eigen plek zo goed mogelijk in:
Er is jou, mens, gezegd wat goed is, je weet wat de HEER van je wil: niets anders dan recht te doen, trouw te betrachten en nederig de weg te gaan van je God. (Micha 6:8)
Dit doen, met beleid, op het juiste moment, dat is wijs.
Op recht en onrecht in deze wereld is verder trouwens geen
peil te trekken. Een mens heeft, goed bezien, weinig macht. En de macht die hij
heeft gebruikt hij om de ander te onderdrukken. Je zou verwachten dat op zo’n
moment God ingrijpt om te oordelen, maar vaak lijkt het tegendeel juist waar te
zijn. Mensen die slecht geleefd hebben krijgen een prachtbegrafenis in de
heilige stad, maar mensen die Gods wil doen krijgen er geen eens een plekje om
te leven. Juist omdat het kwaad zo gebrekkig gestraft wordt gaan mensen er
vrolijk mee door. Er zijn zondaren die wel 100 keer door zondigen en ze leven
lang en gelukkig. Prediker kent de orthodoxe regel: iemand die God dient leeft
lang, de zondaar sterft snel. Maar hij erkent dat het er in de praktijk vaak
heel anders uitziet. Dat hij eigenlijk geen flauw idee meer heeft hoe God het
uitvoert: ik heb geen er verklaring voor, het is leegte (vers 8-14).
Wat voor troost heeft de wijze dan in dit leven? Opnieuw
klinkt het: vreugde, eten, drinken en genieten, iedere dag die je van God
krijgt (vers 15). Maar veel mensen hebben daar geen vrede mee. Ze blijven hartstochtelijk
zoeken naar zin. Sommigen liggen er wakker van. Ze peinzen en piekeren over het
leven, hun leven. Maar ze vinden geen zin. Het lukt ze niet. Zelfs de meest
wijze lukt het niet. Niemand heeft de verklaring van de dingen… (vers 16 en 17)
Niemand kent de verklaring van de dingen, en… dat is bevrijdend!
Ik weet niet alles, ik kan ook niet alles weten, ik hoef ook niet alles te
weten. En geen enkel medemens, hoe intelligent ook, kan alles begrijpen. Niemand
heeft de verklaring der dingen… Duizelingwekkend… De hoogste wijsheid is dat je
weet dat je ook niet alles weet, dat je heel weinig weet, dat je beginneling
bent en blijft.
Alles proberen te begrijpen zorgt voor een diepe frons in je
voorhoofd, een verbeten trek om je mond. Zelf ben ik een denker, en in het
denken ben ik een echte doorbijter. Ik wil, ik moet dingen begrijpen en ik wil
ze ook nog eens helder kunnen opschrijven, zodat het liefst iedereen overtuig
van mijn standpunten. Soms loop ik afwezig door het huis en dan vraagt mijn vrouw: “loop je weer te denken?” Ik heb de neiging om tot het gaatje te
gaan, tot aan het muggenziften toe. Maar wat brengt het me eigenlijk als ik dat
consequent volhoud? Zurigheid, het afkeuren van mensen die er anders over
denken…
Wat is het dan bevrijdend als je hoort dat je helemaal niet hoeft
te weten en te begrijpen. De frons in je voorhoofd trekt weg. De verbeten trek
om je mond verdwijnt. Het licht in je ogen gaat aan en er komt een milde trek
om je mond: “ik? Ik weet het ook niet precies.”
Misschien is dit wel het diepste antwoord op de beginvraag
van deze prekenserie: hoe overleef ik het leven? Weten dat God God is, en jij
mens. En dat dat goed is. Dat je niet als God hoeft te zijn, thuis in alle vragen rond goed en kwaad (Gen. 3:5).
Maar dat je op je eigen plek gewoon mens mag zijn.
Prediker is niet anti-intellectueel. We hoeven niet
alle scholen onmiddellijk te sluiten om te zwelgen in onwetendheid. Prediker
zelf heeft opmerkelijk veel menselijke wijsheid. Maar weinig is zo bevrijdend als erkennen dat die menselijke wijsheid beperkt is. Niet in staat om God en de
zin van het leven te begrijpen. Alsof een mens ooit zou kunnen opklimmen tot raadgever van God.
Wie heeft de geest van de HEER gemeten?
Heeft iemand hem ooit raad gegeven? (Jesaja 40:13)
In Job 28 staat een gedicht over wijsheid. Het begint met de
erkenning dat mensen tot ongelooflijk veel in staat zijn. Ze delven erts
uit de diepste krochten van de aarde, daar waar het vuur woelt. Daar vinden ze
de mooiste stenen, en goud. Technisch vernuft genoeg (Job. 28:1-11).
Maar hoe diep de mens ooit zal graven, hij zal de wijsheid
niet tegenkomen. De wijsheid is ook niet te koop. De mens heeft er geen toegang
toe (Job. 28:12-22). Maar God wel. Hij weet waar de wijsheid woont. Hij is de
enige die de wijsheid peilde en doorgrondde (23-27). Voor de mens is er maar
één weg om wijs te leven:
Ontzag voor de Heer – dat is wijsheid
Het kwaad mijden – dat is inzicht (Job. 28:28)
Wie heeft wijsheid? Degene die erkent dat hij het ook niet
precies weet, die handelt uit ontzag voor God, de Enige die 100% toegang heeft
tot de wijsheid. Degene die het kwaad mijdt en de verantwoordelijkheid neemt om
op het juiste moment het goede te doen. En vooral ook degene die niet vergeet
om te genieten en te leven.
God is God. Wij zijn mensen. Laten we blij zijn en leven.
p.s. voor deel 2 van deze preek heb ik vooral veel gehad aan A.F. Troost, Praten met Prediker. Wat mij betreft een aanrader om te lezen.
p.s. voor deel 2 van deze preek heb ik vooral veel gehad aan A.F. Troost, Praten met Prediker. Wat mij betreft een aanrader om te lezen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten